In de jaren ‘70 ligt het zwaartepunt van het aantal artikelen over de sherrykuur in de eerste vier jaar (1970-1973). In de jaren 1974 tot 1980 verschenen er in de landelijke en regionale kranten slechts acht artikelen met daarin het woord sherrykuur. Gemiddeld is dat nog geen anderhalve vermelding per jaar. De berichtgeving over het dieet is dan inmiddels voornamelijk negatief.
Voedseltekort
In de Leeuwarder Courant van 30 maart 1972 vinden we een artikel (zonder auteursvermelding) met de kop ‘Sherrykuur niet zonder gevaren’. De kop is een citaat en verwijst waarschijnlijk naar een onderzoek van het Voorlichtingsbureau voor de Voeding. Omdat het dieet volgens het artikel ‘de laatste tijd zo sterk in de belangstelling staat’, heeft het Voorlichtingsbureau het dieet ‘geanalyseerd’. De conclusie: het dieet bevat niet alleen heel weinig calorieën (het artikel noemt een totaal van ongeveer 800 per dag; nog minder dus dan de ruim 900 die ik in Deel 1 van deze reeks schatte), maar ook te weinig vitamines, koolhydraten en eiwitten. Hierdoor wordt ‘de normale voedingsbalans verstoord’. Het artikel noemt het geen dieet, maar een ‘voedseltekort’.
Stille drinksters
Op 28 oktober 1972 pakt De Telegraaf groot uit, met een artikel van ongeveer een halve pagina onder de kop ‘Er komen steeds meer Stille Sherry-drinksters’. Hoewel de krant in het voorafgaande decennium meestal luchtig en positief schreef over het sherrydieet, slaat deze nu alarm. Aanleiding hiertoe is een landelijke bijeenkomst in Den Haag van Anonieme Alcoholisten. Een woordvoerder van deze organisatie: ‘de huidige sherry-cultus is een gevaar voor de latente alcoholisten onder de Nederlandse huisvrouwen’.
Dit artikel gaat niet over het sherrydieet, maar over de (vermeende gevaren van de) populariteit van deze drank, vooral onder vrouwen. Strikt genomen valt het dus buiten het aandachtsgebied van deze reeks over de de sherrykuur. Maar het is interessant genoeg om te bespreken. Het werpt namelijk een ander licht op de sherrykuur.
Verslaggever Martin Deelen doet in het artikel interessante observaties over het imago van sherry in die tijd:
‘Uit gesprekken met Anonieme Alcoholisten komen als belangrijkste factoren [voor de populariteit, MvH] naar voren: Sherry heeft, in tegenstelling tot b.v. jenever, een onschuldig image. Het is „een net drankje”. Mensen die voor geen goud ’s morgens om halftwaalf met een glas jenever in de hand gezien willen worden, nemen op dat tijdstip rustig enkele glazen sherry tot zich. Dé drank op de keurigste receptie is sherry. Alsof er geen 14-22 pct. alcohol in zou zitten… Misschien heeft het iets met onze nationale hypocrisie te maken. Wat schuilt er nou voor kwaad in zo’n glaasje goudgele sherry? Puur natuur, niet waar?‘
In 1972 was sherry zeer populair in Nederland, je zou kunnen spreken van een hype. Op zich was het drinken van alcohol niet iets nieuws, maar het zou kunnen, zoals De Telegraaf schrijft, dat het ‘onschuldig image’ bijdroeg aan de populariteit van sherry. Waarschijnlijk was het imago ook wat minder alledaags dan dat van bier en jenever. Sherry was chiquer, exotischer, modieus.
Wellicht werd in de jaren zestig van de vorige eeuw het drinken van alcohol op diverse momenten in brede lagen van de bevolking normaler dan voorheen. De stijgende welvaart was hiervoor waarschijnlijk verantwoordelijk. De emancipatie van vrouwen zorgde ervoor dat ook zij vaker alcohol dronken. Zij kozen dan niet voor bier en jenever, maar voor sherry.
Die verworvenheid stuitte wellicht bij bepaalde mannen op verzet. Als het artikel in de Telegraaf over het AA-congres één ding duidelijk maakt, dan is de bezorgdheid die bij sommigen bestond over het drinken van alcohol door vrouwen, en vooral het drinken van alcohol door vrouwen zonder dat daar mannen bij aanwezig waren.
Martin Deelen in De Telegraaf:
‘om aan sherry te komen hoeft men geen drempelvrees te overwinnen. Men kan het vooral in de grotere steden „anoniem” kopen. De vrouw die er niet aan zou denken ’s morgens bij de officiële drankhandel binnen te stappen, neemt gewoon samen met haar andere boodschappen uit de supermarkt een paar flessen sherry mee. Of ze koopt ze bij de groenteboer en vaak zelfs bij de slager. Bovendien is er veel goedkope sherry: voor een tientje koopt men drie flessen.‘
De heer Jan Alderwereld, bestuurder van AA Nederland, zegt over het drinken van sherry:
‘het is een cultureel tijdsverschijnsel, vooral veroorzaakt door de ook financieel grotere vrijheid van de meeste vrouwen. Wij kennen vrouwen die twee tot drie keer op een dag met een tientje in de hand naar verschillende winkels strompelen. Jazeker, er zijn vrouwen die zo’n negen flessen sherry per dag drinken‘.
De bestuurder van AA noemt de ‘financieel grotere vrijheid’ van de meeste vrouwen als oorzaak voor de toename van de sherryconsumptie.
Het artikel geeft geen concrete cijfers over alcoholgebruik door vrouwen. Er worden slechts een aantal individuele gevallen genoemd. De Telegraaf maakte zich duidelijk zorgen over de combinatie ‘vrouwen en alcohol’. De heren verslaggever en AA-bestuurders hadden weinig vertrouwen in een goede afloop van deze combinatie. Sterker nog, de dames moesten worden behoed voor de ‘ziekte’ die alcoholisme heet. Alderwereld legt uit:
‘Die onstuitbare drang tot drinken leidt vaak tot een vereenzamingsproces, en voert dan van kwaad tot erger. Veel vrouwen drinken omdat ze zich niet geaccepteerd voelen, ouder en minder aantrekkelijk worden, vanwege de onverschilligheid van hun man en om tal van andere psychische redenen. Er zijn ook heel wat jongere vrouwen die door allerlei frustraties aan de drank raken. Erg verontrustend allemaal, maar we mogen niet vergeten dat het om een ziekte gaat, die in alle rangen en standen kan toeslaan. Veel vrouwen beschouwen sherry als een soort frisdrank. Ze bespeuren het gevaar pas als ze helemaal in de puree zitten.’
Veelzeggend zijn ook de drie getekende illustraties met bijbehorende tekst onder de kopjes ‘Uit verveling’, ‘Voor gezelligheid’ en ‘Voor de inspiratie’. Dat zijn de drie belangrijkste redenen waarom vrouwen sherry drinken, is de boodschap van de tekenaar. Zo’n beetje alle clichés over drank en vrouwen worden hierin bevestigd. De sherry drinkende vrouwen zijn óf getrouwd maar eenzaam, óf alleenstaand (‘ongehuwd’ heette dat toen nog), en ze werkten meestal niet. Ze drinken in hun eentje of tijdens de ‘koffievisite’ die ze elke dag bij elkaar afleggen.
Sherry krijgt de schuld
Ik kan alleen maar raden naar de exacte bedoelingen van de krant. Want die staat niet bekend om zijn moralisme ten aanzien van een bourgondische levenswijze. Integendeel. Misschien dat de vaak conservatieve Telegraaf een beeld wilde schetsen van losgeslagen vrouwen, die zonder man in de buurt, niet kunnen omgaan met alcohol en dus te veel gaan drinken. Het feit dat er in het geheel niet gesproken wordt over alcoholisme onder mannen impliceert dat dat geen probleem is. Volgens De Telegraaf althans.
Onder het artikel heeft de krant trouwens een advertentie geplaatst voor cognac! Als je dit alles bij elkaar beschouwt, zou je met de blik van nu bijna denken dat het artikel een 1 april grap betreft. Maar het is bloedserieus.
Voor ons is het artikel interessant omdat het laat zien dat niet alleen de sherrykuur verantwoordelijk was voor het negatieve imago van sherry. Ook de populariteit van sherry an sich onder (zich emanciperende) vrouwen zorgde voor een reactie bij mannen die het alcohol drinken door vrouwen niet zagen zitten. Dat zorgde voor een voortdurend belachelijk maken van vrouwen die drinken, en de sherrykuur met het cliché van de ‘pimpelende huisvrouw’ paste goed in dit beeld (wat natuurlijk ook nog impliceert dat de vrouw vooral huisvrouw was, of zou moeten zijn).
Een voorbeeld van de sherrykuur die de schuld krijgt van het alcohol drinken door vrouwen lezen we in maart 1973 in Trouw . Een dame die een dieetclub leidt, ‘komt de sherrykuur veel tegen’. Zij heeft het vermoeden dat deze kuur veel vrouwen ‘aan de drank’ heeft gebracht. Haar eigen dieet, zonder drank, is uiteraard beter.
In De Volkskrant van 28 juli 1979 vinden we een korte bespreking van het boek ‘Overmorgen begin ik…’ dat gaat over de worsteling van (vooral) vrouwen met afvallen. ‘Voor wie al weet dat de sherrykuur hoogstens tot alcoholisme, niet tot duurzaam gewichtsverlies leidt worden hier de meer psychologische methoden om het gewenste figuur te bereiken op rijtje gezet’, schrijft de recensent. De boodschap is duidelijk.
Negatief of lollig
In de jaren 80 komt de sherrykuur nog steeds af en toe voorbij in de dagbladen. Dat gebeurt op de dezelfde manier als in het voorafgaande decennium: vaak negatief, vaak lollig bedoeld.
In de jaren 90 neemt het aantal vermeldingen van de sherrykuur aanzienlijk af. Meestal zijn die vermeldingen negatief en, opvallend genoeg, in de verleden tijd. De kuur was iets uit de jaren zestig lezen we een aantal keer.
Nog één keer wordt koningin Juliana met de sherrykuur in verband gebracht. Journalist Xandra van Gelder besteed in De Volkskrant van 22 oktober 1991 aandacht aan de stakingen in ‘Spaanse bodega’s’, waardoor er een tekort aan sherry zou kunnen ontstaan. Volgens het artikel zou Albert Heijn, met 18 (!) soorten sherry in het assortiment, binnen drie weken volledig uitverkocht zijn door de stakingen. Het klinkt nu bijna ongeloofwaardig, maar Nederland was op dat moment de grootste importeur en consument van sherry ter wereld, met 28 miljoen liter in 1990. Toch denkt Van Gelder – die het cliché van de vereenzaamde, sherrydrinkende vrouw bevestigt – dat het wel mee zal vallen met het sherrytekort:
‘Alle commotie lijkt wat overdreven, vooral omdat je zelden nog iemand sherry ziet drinken. Waar zijn de groene weduwe (de vereenzaamde vrouw die in slaapsteden haar verveling verdrijft met een glas sherry ), het sherry-dieet (in Nederland geïntroduceerd door koningin Juliana), de tapperijen waar het gezin plastic jerrycans met goedkope drank vulde en de bladen met sherryglazen bij recepties? In het openbaar is sherry verdrongen door witte wijn, maar thuis — bij de open haard en een goed gesprek — staan de flessen Manzanilla nog steeds naast de whisky.’
Te veel eer voor de koningin lijkt me, maar het zijn interessante waarnemingen, want we lezen dat de populariteit van sherry afneemt. Als reden noemt Van Gelder dat de Jerezaanse wijn verdrongen werd door witte wijn. Iets wat heel goed mogelijk is. Het verlies van marktaandeel kwam niet alleen door overproductie (en de matige kwaliteit van de sherry als gevolg hiervan, zoals vaak beweerd wordt), maar simpelweg ook door de opkomst van (betaalbare) witte wijn en rosé als drank voor de borrel en receptie.
Slotsom
Als ik alles afweeg, kom ik tot de conclusie dat het sherrydieet bekend was in brede kring, maar dat het al snel na introductie in een slecht daglicht kwam te staan. Meteen na de introductie van het dieet bijna 65 jaar (!) geleden werd er al lacherig over gedaan. Net zoals dat nu nog gebeurt. En op zich is dat terecht, want een dieet waarbij je alcohol drinkt, is natuurlijk lachwekkend.
Maar ik denk ook dat het negatieve imago van het sherrydieet goed aansloot bij de negatieve kijk van sommigen op alcoholconsumptie door vrouwen. Het dieet of liever nog ‘de kuur’ werd ingezet om het beeld van de ‘pimpelende huisvrouw’ op te roepen. Het imago van het dieet – en dat van sherry zelf – maakte het makkelijker om lacherig te doen over vrouwen en drank. Daardoor bleef dit sherrydieet opduiken in de pers en in gesprekken. Zoals ik al eerder schreef: ik heb het idee dat er meer over het dieet gepraat werd dan dat het daadwerkelijk – en met succes – werd gevolgd.
Misschien werd sherry een dieetdrank doordat sherry een ‘moderne, nog wat mysterieuze luxedrank’ was in de jaren vijftig van de vorige eeuw, zoals historica Ileen Montijn schrijft in haar boek ‘Aan tafel! Vijftig jaar eten in Nederland’. Dit imago ‘versterkte het idee dat de kuur zou moeten werken, zoals een krachtig medicijn – gevaarlijk, duur, maar des te effectiever’.
Historici hebben het wel over de ‘lange jaren zestig’. Die zouden dan begonnen zijn in 1955 en eindigen in 1975. Deze periode komt aardig overeen met de opkomst en ondergang van het sherrydieet. Je zou kunnen zeggen dat het sherrydieet echt een fenomeen van jaren zestig was, een fenomeen dat past bij een periode van economische voorspoed, vrijheid en emancipatie. De groeiende welvaart maakte goed eten en drinken voor meer mensen bereikbaar. Lekker eten en het drinken van bepaalde dranken werd ‘lifestyle’, iets om je mee te onderscheiden. Zo ook sherry, die ‘hip’ werd. Door deze veranderende levenstijl nam ook de aandacht voor afvallen en diëten toe. En nog een andere kant van de medaille: wat hip is, raakt op een bepaald moment uit de mode. Zo bezien is sherry in Nederland ook ten onder gegaan aan zijn eigen succes.
Helaas is het me nog steeds niet duidelijk wie destijds het sherrydieet heeft bedacht. En vooral ook: waarom? Want een goed dieet is het niet. Het dieet heeft in ieder geval flink bijgedragen aan de imagoschade van sherry in Nederland – schade waarvan de wijn nog steeds niet volledig hersteld is.
Misschien hield de bedenker van het dieet zich daarom al die tijd angstvallig stil.
WIJNBIJHETETEN 